Endre Adi - Velikan mađarskog pesništva

Endre Adi (1877–1919), pesnik, novinar i pripovedač, najznačajnija je i najliberalnija ličnost modernog mađarskog pesništva. Mnogi ga smatraju najvećim mađarskim pesnikom dvadesetog veka, kao i jednim od najvećih mađarskih lirskih genija.
Adi je potomak stare erdeljske plemićke porodice. Pohađao je Kalvinističku školu u Zilahu (danas Zulau, Rumunija). Godine 1896. objavio je svoje prve pesničke radove u zilahskim novinama ,,Silađi".

Upisavši pravo na Debrecenskom univerzitetu, ubrzo napušta studije da bi se bavio novinarstvom. Svoje prve pesme objavljuje u zbirci ,,Pesme 1899". Nedugo potom, seli se u Nađvarad (današnju Oradeu, ili Veliki Varadin, Rumunija), grad sa bogatim kulturnim životom. U člancima napisanim 1902. za lokalne novine ,,Nađvardski" Adi posvećuje veliku pažnju društvenim prilikama svog vremena.
Godine 1904. preselio se u Budimpeštu i započeo rad u ,,Budimpeštanskom žurnalu" gde je objavio više od 500 članaka i mnogobrojne pesme. Ubrzo postaje i član radikalne političke grupe ,,Dvadeseti vek".

Godine 1906. objavio je treću knjigu poezije ,,Nove pesme" koja predstavlja rađanje moderne mađarske poezije i kamen temeljac moderne mađarske književnosti. Njegova četvrta zbirka ,,Krv i zlato", donela mu je pravi uspeh i pohvale kritičara.
Bio je urednik i vodeća ličnost ,,Zapada" važnog mađarskog književnog časopisa. Takođe je pisao političke članke za druge časopise, kritikujući ondašnje političke prilike. Jedan je od osnivača književne grupe ,,A Holnap".

U tim godinama, početkom dvadesetog veka mađarski pesnici su išli stopama Šandora Petefija pišući u narodnom stilu, ali im je nedostajao prepoznatljiv Petefijev talenat, duh i vizija. Endre Adi je među prvima prekinuo tu tradiciju i promovisao novi, moderan stil. Prve naznake te promene uočene su prvo u njegovim esejima pa tek nakon toga u poeziji. Nesumnjivo je bio pod uticajem Verlena i Bodlera što se da primetiti ne samo po stilu pisanja već i po temama i simbolici izražavanja.

Od svih mađarskih pisaca najviše je spominjan i napadan. Spoznajom vrednosti i kvaliteta njegovih dela vremenom postaje lider mađarskog pesništva i simbol slobodarskog lika. Ističu se političke pesme pune tragičnih vizija svoga naroda, koji pred mrakom te istorijske epohe srlja u pobune i u njoj propada. Stalni motivi lirike, čežnja, patnja i misao o smrti, refreni su njegovog celokupnog pesništva. U poslednjoj knjizi ,,Na čelu povorke mrtvih" 1918. godine, otkriva u dubokoj rezignaciji senke rata koje padaju na mađarski narod. Uticaj poezije na tadašnju javnost je bio značajan, pa su neretko njegovi stihovi postajali osnove novog mađarskog shvatanja života. Gotovo sve Adijeve knjige pesama daju čoveku širok i jedinstven pogled na svet. Reči su izrazito snažne i sugestivne, a misli izvorne i pune energije i žara. On nije samo velikan mađarske već i celokupne moderne svetske književnosti.
Umro je u Budimpešti 27. januara 1919.

Rođak smrti (1907)                                   

Ja sam rođak smrti.                                    
Volim ljubavi koje ginu
I da poljubim svakog ko odlazi
U daljinu.

Volim bolesne ruže,
Žene kad od čežnje venu,
Volim sumornu, tmurnu
Maglu jesenju.

Volim kucanje tužnih satova,
Njihov samrtni, preteći krik:
Velike Smrti, svete Smrti
Nestalni lik.

Volim one koji putuju,
Koji plaču i bude se bez volje,
U hladnoj zori, pod injem
Sleđeno polje.

Volim umorno odricanje,
Plač bez suza, mir i odmorišta,
Mudraca, pesnika i bolesnika
Utočišta.

Volim onog ko se obmanuo,
Ko je posrnuo, pao i kleo,
Koji ne veruje, koji je tužan:
Svet ovaj ceo.

Ja sam rođak smrti.
Volim ljubavi koje ginu
I da poljubim svakog ko odlazi 

U daljinu. 

Jedan poznat dečak (1908)

Često me pohodi taj dečak, 

negdašnji, nasmejan, mio: 

ja koji sam bio. 

Dragi lik: bolešljiv, sanjarski, 

zapahne dahom svežim 

krevet u kome ležim. 

Gleda moje ostarelo lice začuđen, 

pa počne da plače, sve jače i jače. 

Budim se: moja dečja soba, 

a noć začarana ko u davno doba.

(Pesme preveo  Danilo Kiš)

Borivoj Vujić