Književna fikcija

Književna fikcija je vrsta književnog dela koja se bazira na imaginarnim događajima, likovima i svetovima. Predstavlja važan deo svetske književnosti, jer pruža priliku za izražavanje umetničke kreativnosti i mašte, te pomaže čitaocima da se identifikuju sa likovima, suoče sa problemima i dilemama koje oni doživljavaju. Često se koristi kao način za kritiku i analizu društvenih pitanja i nudi alternativni pogled na svet. Može pomoći ljudima da razumeju sebe i svoje emocije, kao i da se suoče sa svojim strahovima i nedoumicama.

Posmatrajući celokupni kontekst svetske književnosti, ima važnu ulogu u obogaćivanju kulture i pruža mogućnosti za kritičko razmišljanje i razumevanje drugih stavova i perspektiva. Ima dugu i bogatu tradiciju, a njena uloga u istoriji književnosti je veoma važna. Služi kao sredstvo za prenošenje ideja, razmišljanje o društvenim i filozofskim pitanjima i istraživanje ljudske prirode. Omogućava autorima da izraze svoje ideje i da se bave temama koje bi inače bile teško izraziti u stvarnom svetu. 

U staroj Grčkoj, književna fikcija se razvila u obliku mitologije, u Rimu kroz epove, dok se u srednjem veku ispoljavala putem romana u većini evropskih zemalja. Moderno doba je svrstava u najpopularniju vrstu literature, uključujući širok raspon žanrova, od naučne fantastike do horora.

Književna fikcija je fini filter koji otkriva spoj stvarnosti i mašte. On je živa, fluidna stvar koja u trenutku samog čitanja u sebe unosi i iskustvo onog ko ga isčitava, te ga samim tim produbljuje kroz slojevite nivoe tumačenja. Ako je umetničko izražavanje neodvojiva pojava od samih začetaka ljudske egzistencije, onda se motiv đavola ili demona uzima kao osnova koja pokreće zaplet, predstavljajući se kroz lik negativnog junaka. Budući da se slika demonske sile kao personifikacija zla još od mitoloških prikaza i verovanja neodvojivo vezuje za sliku božanstva kojim je protivteža, ilustruje čovekovu potrebu da odgonetne ovaj svet i poreklo Univerzuma prikazujući dva suprotna načela; dobro koje je stvaralačko i zlo koje je rušilačko.

Ideja o đavolu postoji u malom broju religijskih tradicija. Većina ima svoje demone, ali samo četiri religije imaju svog pravog đavola. To su zoroasterizam, drevna hebrejska religija (ne i moderni judaizam), hrišćanstvo i islam. Kroz ove četiri religije, tradicija đavola može istorijski da se isprati i definiše. U hrišćanstvu tako postoji Pakao kao prostor za obitavanje personifikacije zla, dok kod drugih postoji nešto nalik na helenski prikaz Hada koji nema mučiteljski karakter već se odlikuje osećanjem melanholije i sivila.

Uprkos tome što je kroz istoriju slika đavola i demona bila dograđivana, podvrgnuta metamorfozi u skladu sa religijskom dogmom, kulturnom tradicijom ili filozofskim pitanjem, vidimo da personifikacija zla ostaje slična širom sveta. Budući da mnoga od ovih društava nisu istorijski a ni geografski povezana, sličnost upućuje na to da predstavlja urođeni psihološki odgovor na zajedničko opažanje zla. Ova činjenica je značajna za pisce fantastike i fikcije, koji posredno ili neposredno usvajaju tradicionalnu predstavu demona ili đavola i oblikuju je u skladu sa idejama svog narativa i konstrukcijom specifičnog izmaštanog sveta.

Tradicionalna slika demona u fantastici vremenom se ustalila kao svojevrsni prototip ličnog zla i izraz negativnog junaka kojeg pozitivan junak mora pobediti, dok se figura đavola dovodi u vezu pre svega sa dubljim unutarnjim ili kosmičkim iskušenjem, moralnim i metafizičkim zlom (kao na primer kod Edgar Alan Poa, gde je unutarnje zlo u obliku ljudskog poriva ka uništenju i psihološkom sadizmu). 

Pisci često koriste motiv demona i đavola, kao i drugih oblika mračnih sila kako bi demaskirali ljudske poroke. Interesantno je da u Gogoljevim delima, đavo postaje stvarno biće čiji rep viri u običnoj, sveprisutnoj čovečijoj banalnosti, osrednjosti i svekolikoj gluposti. On kroz prostor smeha i komičnosti istražuje tu mističnost i bori sa bićem zla. 

Zatim stereotipna slika đavola (Mefisto) kao aristokratskog gospodina u rukavicama koji u Geteovom ,,Faustu" stoji pred vešticom govoreći joj da je moderno doba donelo novu masku i da lepo odelo vešto skriva i sam đavolji rep. U ovom delu, Mefisto predstavlja princip zla koji potvrđuje božiju savršenost i kao nosioc sile zla čini zlo, ali budući da je deo božije misli i kosmičkog mozaika u koji nema potpuni uvid, ironijskim zaokretom stvara dobro, tako što ljude navodi na moralno i duhovno buđenje. On je svojim postupcima nehotice, obesmislio tri osnovne žudnje svakog čoveka - lepotu, sveznanje i besmrtnost, dokazavši da samilost u čoveku vredi više od toga.

Gordost je osnovni greh đavola pa je stoga često prikazan sa određenim motivima pobune koja proističe iz želje za moći i osamostaljenjem. U tom smislu može se izvesti paralelizam između Đavola (Satane) i Prometeja. Obojica su na neki način arhetipski pobunjenici, kradljivci i nosioci vatre, te bivaju kažnjeni od božije ruke zbog počinjene obesti. Oni imaju svoje specifično mesto u književnosti, pogotovo u delima gde se umetnost smatra pobunom, u kojoj smrt ima čudesnu moć da oblikuje i udahne život nečem imaginarnom. Može se čak nazvati i ,,demonskom prirodom umetnosti" o čemu su najviše pisali Edgar Alan Po, Bodler, Šekspir i drugi. 

Svi književnici koji pišu fantastiku ili fikciju imaju moć umetničkog demijurga, koji prepravlja stvarnost, zbog čega su neprestano u iskušenju da kroz svoje likove upadnu u gordost i oholost. Ovakvi pisani radovi ne odražavaju u potpunosti stvarnost već stvaraju fikciju u kojoj analiziraju dublju unutarnju istinu pa je u tome njihova snaga i hipnotička lepota. Pisac kreira svet lažnog ogledala iz kojeg vreba opasnost - bilo zbog gordosti ili zbog ljubavi prema rečima koje je stvorio i na taj način pustio đavolsko seme da proklija na tlu fikcije i fantastike.

Borivoj Vujić