Džekson Polok - apstraktni ekspresionizam

Psiholozi poput Sigmunda Frojda i Karla Gustava Junga uticali su na pojedine umetničke pravce XX veka, posebno na nadrealizam i apstraktni ekspresionizam. Džekson Polok (1912 - 1956) poznati američki slikar i jedan od najistaknutijih apstraktnih ekspresionista tog perioda, pokazivao je veliko interesovanje za Jungova dela.

U početku svoje umetničke karijere bio je inspirisan mitovima. Slike pune kolorita koje je stvarao podsećale su na umetnost američkih domorodaca i meksičkih muralista. Najpoznatija slika iz tog perioda nosi naziv ,,Raspeće". Oblici na toj slici su napravljeni od četiri boje: žute, plave, zelene i crvene. One odgovaraju Jungovoj teoriji o četiri osnovne ljudske funkcije, a to su: intuicija (žuta), razmišljanje (plava), senzibilitet (zelena) i emocije (crvena).

Još jedna zanimljiva slika iz Polokovih ranih radova je ,,Ptica". U ovom živopisnom delu prikazana je jednooka ptica raširenih krila. Oko se tumači kao simbol samoanalize i umetnikove introspekcije. Mnogi analitičari su skloni da ovu sliku povežu sa Polokovom željom da upotpuni svoju ličnost.

Njegov loš odnos sa majkom, uticao je na umetničke radove kao i na celokupan odnos prema ženama. Jedna slika pod nazivom ,,Vučica" predstavlja haotično delo koje se približava apstrakciji. Autor u tom radu opisuje psihozu posesivne majke nazivajući je ,,proždirućom" koristeći motive i inspiraciju u Jungovoj knjizi ,,O psihologiji nesvesnog".

Kasniji radovi su pretrpeli izvesne promene jer je i sam Polok govorio da je umetnost samootkrivanje. Slikao je primenjujući automatizam, što znači da umetnik stvara bez svesnih misli. Dela koja su nastajala spadala su u apstraktna, ali je i dalje postojala povezanost sa Jungovom psihologijom, pogotovo sa arhetipom Senke. Pod pojmom ,,Senka" u Jungovoj psihologiji podrazumeva se deo identiteta ličnosti koji svesno ,,ja" ne prihvata i ne priznaje, te ga potiskuje u nesvesni, tamni deo ličnosti. Najčešće se sadržaji Senke vezuju za agresivne impulse koji su neprihvatljivi za svesni deo ličnosti. Međutim, ona može imati i pozitivne sadržaje poput umetničkog talenta i težnje koje je svesno ,,ja" odbacilo tokom razvoja individue iz nekih određenih razloga.

U ovom periodu stvaranja Polok koristi velika platna koja postavlja na pod, a zatim prolivajući farbu slika po njima. Ova specifična tehnika dobila je naziv ,,kapanje". Slikar direktno unosi u sadržaj platna energiju svoga tela, podstaknutu dinamičnom energijom uma. Sve deluje bez plana i decentrirano. 

Najpoznatije delo iz ovog perioda je ,,Mural". Predstavlja oblik umetnikovog oslobođenja i prelomnu tačku u njegovoj umetničkoj tehnici.

Polokova poslednja dela bila su siromašna bojama. Dominira crna boja sa belom ili krem pozadinom. Radovi se tumače kao umetnikov povratak na stare strahove i poroke, pre svega komplekse zbog lošeg odnosa sa majkom i alkoholizam. 

Jedno delo se ističe u ovoj fazi stvaralaštva pod nazivom ,,Portret i san" gde postoji simbolička povezanost. Slike čine dve strane; na levoj je prikazan apstraktan crtež crno-bele boje, dok je na desnoj šareno apstraktno lice. Tu ponovo uočavamo Jungov uticaj jer levi deo slike predstavlja tamnu stranu ili arhetip Senke, a desna strana je portret težnje ka izgradnjom individue. Senka nameće etičke dileme i zahteva preispitivanje vrednosnih aspekata između dobra i zla. Ona zbog toga predstavlja jedan od najtežih problema kojim se i sam Džekson Polok susreo na putu ka individualizaciji.

Nekoliko meseci pre tragične smrti Polok je rekao: ,,Ja sam čitav svoj život jungovac, ali smatram da smo svi pod uticajem Frojda". Poginuo je u saobraćajnoj nesreći 11. avgusta 1956.

Borivoj Vujić