Vladan Desnica - biopolitička briga nad životom

 

,,Pronalazak Athanatika" je nedovršeni roman poznatog jugoslovenskog pisca Vladana Desnice (1905 - 1967) koji pripada zlatnom razdoblju distopijske književnosti. Objavljen je prvi put 1957. godine u nešto kraćem izdanju u časopisu ,,Literatura". Taj trend distopijske književnosti nastavlja se i u šezdesetim godinama prošlog veka u okviru sve popularnijeg žanra naučne fantastike.

Ono što se ističe kao zajedničko u gotovo svim distopijama jeste upotreba razvijene tehnologije za nadzor populacije. Taj motiv se javlja, od naprednih sredstava biološkog inžinjeringa i subliminarnih poruka u ,,Vrlom novom svetu" Oldusa Hakslija iz 1932. godine, do kontrole ponašanja pojedinca pomoću klasičnog fiziološkog uslovljavanja u ,,Paklenoj narandži" Entonija Berdžesa iz 1962. godine.

Pisci distopija opsednuti su kontrolom i načinima na koje se neograničena moć proteže do najmanjeg aspekta ljudskih života. Radnja romana bazira se na jednom otkriću tzv. leku protiv smrti i prati piščev cinizam prema filozofskim razmišljanjima o ovoj temi. Pisac kao da izlaže podsmehu neke apokaliptične pretpostavke o ljudskoj budućnosti. Ne mogu svi imati pravo na taj lek i to dovodi do raslojavanja društva u distopijskom svetu. Lek će dobiti samo privilegovani. Pre svega poglavari koji poseduju ,,socijalnu dužnost življenja" i ostala svita i elita. 

Desnica koristi žanr spekulativne fikcije kako bi istražio granice biopolitike koja funkcioniše uplitanjem nove tehnologije. To znači da se besmrtnost dovodi u vezu sa politikom tehnološke kontrole. Većina koncepata besmrtnosti uopšte ne raspravlja o političkom potencijalu leka protiv starenja ali Desnica postaje zabrinut zbog načina na koji taj lek može poslužiti kao novo sredstvo kontrole nad populacijom.

Termin biopolitika prvi put uvodi francuski filozof Mišel Fuko. Nastanak termina vezan je uz disciplinarnu regulaciju života i smrti u savremenim političkim sistemima. Predmet biopolitike je stanovništvo i to kao objekat državnog nadzora. Ona se predstavlja kao struktura moći koja jedina može osigurati prosperitet i opstanak ljudske zajednice. Njeni efekti se manifestuju kroz delovanje političkih organizacija.

Biopolitička kontrola, u slučaju dostupnosti medicinske tehnologije koja omogućuje fizičku besmrtnost, prerasta u neograničenu moć vlasti. Ima sva raspoloživa sredstva koja joj omogućavaju da pojedincima ili manjim grupama život učine večnim. Moć da se ukine smrt izabranima, izaziva podeljenost na žive i privremeno žive grupacije u društvu. Sve ovo stvara atmosferu u kojoj smrt postaje privatna stvar jer život oslobođen od nje čini i samu smrt javnim pitanjem. Pisac dakle pretpostavlja novi oblik biopolitike - tanatopolitiku koja praktično predstavlja neograničenu moć vlasti nad životom i smrti svojih podanika. Problematizacija tanatopolitike, kako je  prikazana u ovom romanu, postaće pitanje od presudne društvene važnosti ako jednog dana sredstva za produženje života postanu medicinska činjenica.

Treba istaći da je veliki deo ovog nedovršenog romana Desnica inkorporirao u svoj najpoznatiji roman ,, Proljeća Ivana Galeba" i to u 49. glavu koju čitaoc prihvata kao kategoriju fantastičnog realizma. Ovakav tip fantastike kreira prostor gde se gube obrisi realnog sveta sa težnjom da se dostigne nadstvarna realnost. Ono što je nadstvarno i imaginarno počinje funkcionisati kao realno, stvarajući poredak drugačiji od uobičajenog koji počiva na svojoj logici i smislu.

,,Stvar je u tome što je moderna fizika preuzela beskrajnost, večnost, besmrtnost iz ruku religija i mitologija u svoje ruke, onako kao što je već ranije medicina preuzela čoveka i njegovo telo iz domena vradžbina u svoju brigu. A onu raniju večnost i beskrajnost možemo zasada ostaviti pesnicima..." (Vladan Desnica)

Borivoj Vujić