Orgulje

Zlatno doba orgulja započinje u XVII veku. Tada prestaju biti samo pratnja crkvenoj liturgiji i sve više se za njih pišu samostalne instrumentalne kompozicije. Orgulje su najveći i po građi najsloženiji muzički instrument. Osnovni delovi su meh, traktura, sviraonik i svirale.

Mehovi pumpaju vazduh i drže ga uvek pod istim pritiskom. Traktura je mehanizam koji povezuje dirku i sviralu i može biti mehanička, pneumatska ili elektromagnetna. Sviraonik su klavijature po kojima se svira rukama (manuali) i nogama (pedali) dok su svirale cevi u kojima titra komprimovani vazduh. Pritiskom tipke na klavijaturi dovodi se vazduh iz meha u svirala koja titrajući proizvode zvuk. Karakteristika zvuka zavisi od materijala kojim su svirala sačinjena (drvo, olovo, bakar, slonovača) zatim od oblika i odnosa njihove dužine i visine.

Izrada orgulja je izuzetno kompleksan posao. Specijalizovani majstori graditelji moraju voditi računa o postavci svirala na način da one stvaraju jedno skladno jedinstvo koje će rezultirati tonovima i tako dostići boju i toplinu ljudskog glasa.

Interesantno je napomenuti da su u srednjem veku majstori za gradnju orgulja sa sobom vodili radnike koji su živeli u prostoru katedrale ili crkve sve vreme dok je trajala izgradnja.

Orguljaši su vrsni umetnici koji oživljavaju duh muzike unutar monumentalnog prostora katedrale, otvarajući tako vrata nekog drugog vremena. U većini slučajeva tokom muzičkog izvođenja orguljaš je manje vidljiv pa su veličanstveni tonovi orgulja u prvom planu i sa njima se uspostavlja direktni kontakt.

Mnogi kompozitori tokom istorije bili su ujedno i orguljaši. Najpoznatiji među njima je svakako Johan Sebastijan Bah (1685 - 1750) koji predstavlja sinonim barokne umetnosti i zlatnog doba orgulja u izvođačkom i kompozitorskom smislu. Njegov doprinos muzičkoj umetnosti je neizmeran, a pogotovo kompozicijama namenjenih orguljama koje Gete naziva ,,muzikom večne harmonije".

To je istorijski period u kojem se grade sve raskošnije orgulje sa velikim tonskim mogućnostima. 

Orguljaši su sarađivali sa graditeljima ovih instrumenata kako bi  stvorili što kvalitetniji zvuk. Zajedno su odražavali karakter i duh naroda u državama gde su građeni. Zato razlikujemo zvukovne karakteristike različitih evropskih škola orgulja: na primer kod italijanskih orgulja prevladava mek i baršunast zvuk, dok su kod nemačkih tonovi naglašeni i prodorni. Nakon baroka orgulje pomalo gube na važnosti sve do XIX veka kada u doba romantizma ponovo oživljava orguljaški duh koji opstaje i do dan-danas.

Svake su orgulje jedinstvene, a njihova individualnost nije samo u tehničkim karakteristikama. Istorija orgulja, zemlja iz koje potiču, povezanost sa određenim kompozitorom ili izvođačem i publika kojoj je namenjena ova muzika - sve čini da ovaj instrument predstavlja jedinstvenu kreaciju vrednu velikog poštovanja.

Moderne električne orgulje (u sklopu klavijatura) poseduju mogućnost imitacije originalnih zvukova. Kvalitet zvuka je pojavom novih modela sintisajzera i klavijatura dostigao izuzetno visok nivo. One u svakom momentu stvaraju upečatljivost svečanih tonova, podsećajući na vibracije i atmosferu unutar veličanstvenih katedrala. Ovi zvuci imaju snagu čudesnog posrednika stvarajući svojim harmonijama nadstvarnu pripadnost tim svetim prostorima.

Jedan od dostupnih instrumenata (Roland klavijature RD300NX) omogućio mi je da se lično oprobam i uživam u neposrednom izvođenju odabrane kompozicije koristeći sintetički zvuk orgulja (u prilogu ispod teksta).

Borivoj Vujić