Atomistička filozofija u antičko doba
Osnivači atomističke filozofije bili su Leukip i Demokrit u V veku pre nove ere. Prema toj filozofiji svemir se sastoji od beskonačnog broja nedeljivih atoma i praznog prostora (ništavila). Atomi su nedostupni čulima, a razlikuju se prema veličini i obliku, odnosno prema položaju koji zauzimaju dok se kreću u praznom prostoru. Pri tom kretanju se sudaraju stvarajući prvobitni vrtlog koji označava početak stvaranja. Na taj način nastaju elementi kao što su vatra, vazduh, zemlja i voda kao i složena nebeska tela poput Sunca i Meseca.
Atomistička filozofija dovodi do stava da objekti i složene strukture zapravo ne postoje već samo nedeljivi atomi koji ih formiraju svojom međusobnom interakcijom. Različite kombinacije atoma u ništavilu stvaraju objekte koji se mogu videti i osetiti. To su samo osećaji koji se bude kod čoveka usled različitog rasporeda atoma u ništavilu i važe za određeni objekat koji se u tom momentu percipira (poput današnje kvantne misterije o poimanju stvarnosti).
Atomisti su verovali da je prostor beskonačan sa bezbroj svemira različite veličine (nešto slično Multiverzumima). U njihovoj koncepciji nije bilo prostora za inteligentni dizajn, svrhu ili božansko posredništvo. Postojali su samo atomi koji se kreću prazninom stvarajući materiju. Smatrali su da ništa ne može da nastane od nečega što ne postoji. Demokrit je verovao da Zemlja ima oblik diska koji lebdi u prostoru, dok je Leukip smatrao da ima oblik doboša i da se neprekidno vrti oko sopstvenog središta. Ova pogrešna tumačenja ne umanjuju dubinu značaja njihove filozofije jer su izuzetno dobro tumačili mikro nivo za koji se ispostavilo da je i dan danas validan.
Negde na prelazu iz IV u III vek pre nove ere (helenistički period), filozof Epikur nastavlja da razvija Demokritov atomizam. Fragmenti njegovih zapisa koji su sačuvani ukazuju na postojanje želje za primenom atomističke filozofije na etiku, u smislu da se ljudi oslobode straha od smrti i tako preuzmu odgovornost na sebe, ne očekujući pomoć od Boga koji zapravo ne postoji. Za Epikura smrt predstavlja samo rastavljanje atoma i trenutak kada svest i osećaj nestaju.
Interesantna su i Platonova tumačenja kosmičkih zakona. Tvrdio je da su sva nebeska tela sferična a njihova kretanja uniformna i kružna. U svom naučnom dijalogu pod nazivom ,,Timaj" predstavio je nastanak materijalnog sveta. Smatra da je Um taj koji u vasioni uspostavlja red, a pored toga, ističe još i božansko poreklo čovekove besmrtne duše. Po njemu čulni svet nastaje iz nekog nepoznatog razloga i stvoren je rukom božanskog zanatlije - demijurga.
Demijurga nije smatrao Bogom-Stvoriteljem već simbolom umnosti i uspostavljanja reda. Po njemu demijurg stvara na osnovu već postojećih ideja, odnosno prauzora. Kada je gradio svemir, potrudio se da ga učini što sličnijim izvornom. Zato je napravio pokretnu sliku večnosti, stvorivši nebo i vreme, koje je predstavljalo kružno kretanje sfera, gde je Sunce bilo potrebno kako bi čoveku dalo jedinicu tog vremena. Platon je bio siguran da nebo funkcioniše savršeno. Zahtevao je od svojih učenika da naprave modele nebeskih sfera koje će se ravnomerno i pravilno kretati. Dakle, bio je preteča savremene astronomije kao nauke koja se bavi kretanjem nebeskih tela.
Aristotel se protivio Platonovom tumačenju verujući da vasiona nije stvorena. Smatrao je svemir večnim i neuništivim i da je ovaj svet jedan jedini, usamljen i kompletan. Negirao je postojanje praznine iza nebesa i pojma vremena. Njegov model se sastojao iz dva nivoa, onaj iza Meseca i onaj ispod njega. Iza Meseca bila su večita nebeska tela u stalnom pokretu. U njegovoj kosmologiji zvezde su bile večne, sačinjene od posebnog materijala (etera). Zastupao je gledište da Zemlja, loptastog oblika, miruje u središtu svemira, a da se oko nje pružaju koncentrični i sferični slojevi vode, vazduha i vatre.
Atomisti su se suprotstavljali Aristotelovoj teleologiji. Smatrali su da predstavlja običan misticizam. Ovo neslaganje između Aristotela i Demokrita, odnosno između holizma i redukcionizma, opstalo je do dan-danas. Dakle, atomizam je u antici nailazio na brojne neistomišljenike. Dva su osnovna problema, na koja atomisti nisu ponudili zadovoljavajući odgovor: 1) Postojanje praznog prostora; naime o praznini se ne može razmišljati ako predstavlja ,,ništa" jer ako govorimo o ,,ništa" ipak to imenujemo i stvaramo od njega ,,nešto" i tako nastaje logički paradoks. 2) Priroda atomističkog svemira je takva da u njoj nema svrhe ni slobodne volje. Čovekov život bi na taj način bio predodređen, što stvara ozbiljne etičke probleme. Zbog toga Aristotel kao i drugi antički filozofi preferiraju teleološko objašnjavanje pojava.
Atomističkom filozofijom završava se period ispitivanja prirode i filozofsko objašnjavanje najopštijih zakona kosmosa. U tom periodu čovek i društveni odnosi još nisu predmet filozofskog razmatranja, iako se tretiraju u okviru opštih političkih stavova samih filozofa. Zbog postavljanja kosmosa u centar filozofskog istraživanja, ceo taj period se naziva ,,kosmološkim periodom grčke filozofije".
Borivoj Vujić
Коментари
Постави коментар