Smrt u Šekspirovim delima - Ofelija
U Šekspirovim tragedijama, smrt nikada nije proizvoljna, već je često sudbinska i funkcioniše dosledno, poput nekakvog magičnog sistema. U njima je iscrtana neizbežna priča od momenta kada glavni lik donese odluku koja vodi do njegove propasti i posledica od kojih ne može pobeći. Ona je duboko filozofska, moralna i dramaturška tačka oko koje se pletu priče o ljudskoj prirodi, moći, sudbini i unutrašnjem sukobu. Bilo da je prikazana kao tragična, nasilna ili metafizička, smrt služi kao ogledalo ljudskih slabosti i snaga.
Ofelija je jedan od najpoznatijih tragičnih ženskih likova u istoriji svetske književnosti. Priroda njene ljubavne veze sa kraljevićem Hamletom glavna je preokupacija ovog Šekspirovog dela i predmet analize mnogih književnih kritičara.
Ona je osetljiva, tanana duša koja ima potrebu da ugodi drugima. Istovremeno, poštovanje, ljubav prema svom ocu i bratu, ali i Hamletu, izaziva u njoj unutrašnji rascep i sukob.
Nakon što greškom ubija Ofelijinog oca Polonija, misleći da je to njegov stric Klaudije, Hamlet počinje emocionalno i fizički da se distancira od nje. Oseća se prevarenim i podstaknut spletom nepovoljnih okolnosti, polako i nevoljno potiskuje ljubav prema Ofeliji. Postaje rastrzan između ljubavi prema njoj i misije osvete za oca, jer kao što se zna, majka Gertruda nakon smrti njegovog oca, udaje se upravo za ubicu, za Hamletovog strica Klaudija, što je za Hamleta čin izdaje najvišeg reda. Oseća da je majka prekršila svetost braka i obezvredila njegovog oca. Počinje da veruje da su žene slabe, pohotne i prevrtljive.
Hamletova opsesija pravdom i istinom čini ga nesposobnim za ličnu sreću, jer svaki emotivni odnos vidi kao moguću slabost. On odbacuje sve što ga vezuje za prošlost, uključujući i ljubav prema Ofeliji. Svesno bira usamljenost i melanholiju. Njegova razmišljanja ga vode zaključku da je ljubav bezvredna i samo prolazna stvar u svetu punom laži i pokvarenosti. Postaje opsednut smrću, propadanjem i besmislom međuljudskih odnosa. Svoj odnos prema njoj dovodi čak na ivicu grubosti, a njegove reči obavijene tim plaštom, nanose bol i njemu i njoj.
Ofelija doživljava psihološko rastrojstvo. Nakon raskida sa Hamletom i smrti oca, suočava se sa potpunim gubitkom identiteta, te gubi smisao svog postojanja. Njena smrt predstavlja akt pasivnog samoubistva, jer nakon pada u vodu, ne opire se smrti, već joj se nemoćno prepušta, što predstavlja potpunu nemoć prema svetu u kojem nikada i nije imala mogućnost kontrole i izbora.
Većina istoričara i književnih kritičara nedvosmisleno ističe društvenu hijerarhiju kao istaknutu karakteristiku vremena u kome je živeo i radio Šekspir. U tom i takvom vremenu društvena uloga žene bila je bez imalo dileme definisana i jasno se smatrala nižom od uloge muškarca kako u porodici tako i u javnom životu i društvu uopšte. Žene toga vremena nisu imale ni bazični nivo samostalnosti, kako obrazovne tako ni ekonomske, a svakako ni političke. Tek tri stotine godina nakon što je prvi put pozorišna predstava Hamlet ugledala svetlo dana, žene su u Velikoj Britaniji dobile pravo glasa. Ofelija ima vrlo ograničene opcije kao žena u patrijarhalnom društvu i ova činjenica je u fundamentalnom smislu odvaja od Hamleta na primer, koji ima slobodu da menja svoju sudbinu. Ofelija mora da bude poslušna i ne dozvoljava joj se da izrazi sebe niti svoja istinska osećanja. U ovom smislu Hamlet je jedno od velikih i ranih svedočanstava društvene nehumanosti izražene kroz nejedankost između polova i višestruku diskriminaciju žena, i to posebno mladih žena.
Ova nejednakost se oslikava kroz ulogu Ofelije više nego bilo gde drugde u Šekspirovim delima (iako je Otelo sebi dao pravo da ubije svoju suprugu sumnjajući u njenu vernost, i ubistvo smatrao adekvatnom kaznom). Ona se ogleda u različitom načinu odgoja dece muškog i ženskog pola, implicitno shvaćenom ulogom žene, uglavnom svedenom na njenu biološku ili seksualnu ulogu i prekomerne odgovornosti koju žena može ili treba da ima prema svom partneru, ili budućem mužu. Ona se takođe veoma jasno ogleda u odsustvu prilike za obrazovanje, ekonomsku samostalnost i društvenu pripadnost.
Lik Ofelije je možda zato toliko interesantan feminističkoj kritici, ali i umetnicima različitih oblasti kroz istoriju. U svojoj ekstremnoj formi, arhetipski prikazuje poziciju Žene u dominantnom muškom patrijarhalnom socijalnom okruženju. Realno mala mogućnost slobodnog izbora u odnosu na svoje muške partnere ili brata, biološki i rodno utemeljena, ograničenje i preopterećenost velikim brojem zahteva i svih onih mišljenja o tome, šta bi i kakva bi jedna žena trebalo da bude, te mizoginim opterećenjima u smislu odgovornosti za sudbinu muškaraca sa kojima dolazi u kontakt, bili su okosnica njenog života. Od Ofelije se očekivalo previše, dok je njen identitet bio podređen ljudima oko nje.
Niz književnih kritičara novijeg datuma analizira tragediju Hamlet iz perspektive religioznosti ili u opštem smislu rečeno duhovnosti, gde duhovnost shvatamo kao traganje za smislom života i sopstvenog postojanja, kroz fenomene metafizičkog, nadprirodnog i večnog.
Ofelijina smrt se može posmatrati i kroz prizmu Hegelove teorije tragedije, u kojem se ističe da tragični efekat nastaje kao rezultat "konflikta dva prava". Ukoliko ova prava shvatimo metafizički, kao deo psihološke paradigme, ili kao unutrašnje jednako važne delove sopstvene ličnosti, dolazimo do izuzetno značajnih uvida za psihološku kompleksnog ljudskog bića. Ono se ne može svesti na pojednostavljene koncepte predstavljene dihotomijom "crno-belo".
U Antici je tragedija bila nešto skoro sveto, baš zbog te veličanstvenosti koja se postiže žrtvom, i to baš onom koja vodi u smrt. Koliko god izbegavali tragične priče, one i dan-danas nose tu veličinu koju mi ne možemo sebi objasniti na potpuno racionalan način, kao ni trenutke dubokog nadahnuća koje mogu da iznedre razne umetničke kreacije od književnosti do muzike:
Ofelija je razapeta između ljubavi prema ubijenom ocu i Hamletu. Izložena je sve snažnijim pritiscima, koji na kraju slamaju njenu krhku ličnost. Patnja je odvodi u ludilo. U tom ludilu deli cveće - Hamletovoj majci daje cvet koji simboliše neverstvo. A onda, neočekivano, nasilna smrt prekida i njen život. Sa ispletenim vencem cveća odlazi na reku, u trenutku kada se želela popeti na vrbu, da na nju obesi svoj venac, prelomila se grana na koju se naslonila, te je pala je u vodu. Prepušta se reci i smrti, raširenih ruku, pogleda uprtog u nebo, bez izraza straha i očajanja.
Ona je simbol tragičnosti svake lepote i velikih ljubavi, koja i dalje pluta svim rekama ovog sveta, sa svojim vencem na grudima.
,,Već vekovima tužna Ofelija tako,
Plovi sablast bela, rekom što crna teče.
Već vekovima krotka ludost njena, lakoBorivoj Vujić
Коментари
Постави коментар